Moje kolano znowu uciekło. O życiu z nawykowym zwichnięciem rzepki

Pamiętam ten dzień jak dziś. Zwykły mecz koszykówki z kumplami, wyskok do piłki, który robiłem tysiące razy. I nagle ten dziwny, głuchy trzask i ból, jakiego nigdy wcześniej nie czułem. Przez sekundę myślałem, że to koniec świata. Spojrzałem w dół i zobaczyłem coś, co nie powinno tam być – moja rzepka była zupełnie z boku kolana. W pierwszej chwili był tylko szok, potem panika, zimny pot i ta paraliżująca myśl, że już nigdy normalnie nie wstanę. Na pogotowiu lekarz nastawił kolano, spojrzał na mnie i powiedział coś, co wryło mi się w pamięć: „To było pierwsze, ale prawdopodobnie nie ostatnie”. I że to się nazywa nawykowe zwichnięcie rzepki.

Co to tak właściwie jest, to całe nawykowe zwichnięcie rzepki?

Wtedy nie miałem pojęcia, o czym on mówi. Dla mnie to była po prostu kontuzja. Dopiero później, po wielu wizytach i badaniach, zacząłem rozumieć. Wyobraź sobie, że rzepka jest jak pociąg, a kość udowa jak tory. U mnie te tory, czyli rowek w kości, są trochę za płytkie. Pociąg łatwo z nich wypada, zwłaszcza na zakręcie. I właśnie to jest nawykowe zwichnięcie rzepki – powtarzająca się ucieczka rzepki ze swojego naturalnego miejsca. Zazwyczaj, tak jak u mnie, ucieka na zewnątrz.

Okazało się, że u mnie to kombinacja kilku rzeczy. Te wspomniane „płytkie tory” to fachowo dysplazja bloczka kości udowej. Do tego dochodziła lekka koślawość kolan i osłabione mięśnie. Szczególnie jeden, o którym nigdy wcześniej nie słyszałem – mięsień obszerny przyśrodkowy. To on ma za zadanie trzymać rzepkę „w ryzach”, a u mnie po prostu nie dawał rady. Dlatego każde kolejne zwichnięcie przychodziło łatwiej. Czasem wystarczył zły krok, czasem działo się to prawie bez powodu. To właśnie złożone przyczyny nawykowego zwichnięcia rzepki sprawiają, że problem jest tak frustrujący i trudny do opanowania samemu.

Ten strach, że zaraz znów się stanie. Objawy i droga do diagnozy

Najgorsze w tym wszystkim nie jest sam ból w momencie zwichnięcia, chociaż ten potrafi być okropny. Najgorszy jest ten ciągły strach. Uczucie niestabilności, wrażenie, że kolano zaraz „ucieknie”. Każdy krok po nierównym chodniku, każda próba podbiegnięcia do autobusu to była loteria. Charakterystyczne objawy nawykowego zwichnięcia rzepki to nie tylko ból i opuchlizna. To przede wszystkim to paraliżujące poczucie, że nie masz kontroli nad własnym ciałem.

Moja droga do pełnej diagnozy była długa. Zaczęło się od wywiadu i badania, gdzie lekarz wykonywał różne testy. Pamiętam jeden, tzw. test obawy. Lekarz próbował delikatnie zepchnąć moją rzepkę na zewnątrz, a ja instynktownie napinałem wszystkie mięśnie, bojąc się, że znowu wyskoczy. Sama nazwa testu mówi wszystko. Potem były badania obrazowe. Zwykły rentgen pokazał, że moja rzepka jest trochę za wysoko osadzona. Ale dopiero rezonans magnetyczny (MRI) odsłonił całą prawdę: uszkodzone więzadło trzymające rzepkę od środka (MPFL) i starą jak świat chondromalację, czyli uszkodzenie chrząstki. Czasem robi się też tomografię, żeby dokładnie zmierzyć wszystkie kąty w nodze. To wszystko jest potrzebne, by zrozumieć, dlaczego to nawykowe zwichnięcie rzepki tak uparcie wraca.

Walka o kolano – czy da się bez operacji?

Pierwsza myśl po diagnozie była jedna: byle nie operacja. I na szczęście, lekarz zgodził się, że najpierw spróbujemy inaczej. Leczenie nawykowego zwichnięcia rzepki bez operacji jest możliwe i często jest pierwszym wyborem. U mnie zaczęło się od krótkiego unieruchomienia, żeby wszystko się uspokoiło. Potem leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, które pomagały przetrwać pierwsze dni.

Ale kluczem do wszystkiego miała być fizjoterapia. To była moja nowa praca na pełen etat. Godziny spędzone na macie, żmudne napinanie mięśni, które ledwo co drgały. Celem było wzmocnienie wszystkiego wokół kolana, a zwłaszcza tego nieszczęsnego mięśnia obszernego przyśrodkowego. Nosiłem też specjalną ortezę. Taki stabilizator na nawykowe zwichnięcie rzepki dawał mi poczucie bezpieczeństwa, jak zewnętrzny pancerz. Wybór odpowiedniego stabilizatora to ważna sprawa, musi być dobrze dopasowany. Cały proces wymagał ogromnej cierpliwości i zaangażowania. Nie ma drogi na skróty, a fizjoterapia staje się twoim najlepszym przyjacielem.

Kiedy trzeba iść pod nóż. Słowo o operacji

Niestety, w moim przypadku leczenie zachowawcze przyniosło tylko tymczasową poprawę. Kolano wciąż było niestabilne, a rzepka potrafiła się przemieścić przy najmniejszej okazji. Wtedy, po długich rozmowach z lekarzem, zapadła decyzja – operacja. Wskazania są właśnie takie: nieskuteczna rehabilitacja, częste nawroty, albo duże uszkodzenia wewnątrz stawu. Operacja nawykowego zwichnięcia rzepki to nie jest kosmetyka, to poważna rekonstrukcja.

Zabiegów jest kilka rodzajów. U mnie wykonano rekonstrukcję więzadła MPFL, czyli tego, które miałem naderwane. W skrócie, chirurg stworzył mi nowe, mocne więzadło, które teraz trzyma rzepkę na swoim miejscu. U innych pacjentów czasem trzeba przesuwać fragment kości (to się nazywa osteotomia) albo pogłębiać te nieszczęsne „tory” dla rzepki. Wszystko zależy od indywidualnej anatomii. Strach przed operacją był ogromny, ale nadzieja na normalne życie była większa. Musiałem sobie uświadomić, że operacja nawykowego zwichnięcia rzepki rekonwalescencja to proces. To nie jest magiczne pstryknięcie palcami, to początek kolejnego, jeszcze trudniejszego etapu walki.

Rehabilitacja, czyli nauka chodzenia na nowo

Jeśli myślałem, że rehabilitacja przed operacją była ciężka, to byłem w błędzie. Rehabilitacja po nawykowym zwichnięciu rzepki, które było operowane, to zupełnie inny poziom. Pierwsze tygodnie w ortezie, z zakazem obciążania nogi. Potem pierwsze, bolesne próby zgięcia kolana. Każdy stopień więcej w zakresie ruchu był małym zwycięstwem. Ćwiczenia na wzmocnienie rzepki po zwichnięciu zaczynają się bardzo niewinnie, od prostego napinania mięśni, a kończą na skomplikowanych zadaniach na niestabilnym podłożu, które uczą mózg na nowo kontrolować staw. To jest absolutnie kluczowe. Praca nad mięśniem czworogłowym, pośladkami, balansem, propriocepcją… lista jest długa. To praca na miesiące, czasem nawet na rok. Bez niej cała operacja mogłaby pójść na marne. Ważne jest też, aby dbać o całe ciało, bo często problemy w jednym miejscu, jak np. ból w stopie, mogą wpływać na biomechanikę kolana. Nawet ćwiczenia na ostrogę piętową pokazują, jak połączone są różne części naszego aparatu ruchu. Podobnie jest z kręgosłupem – prawidłowa postawa odciąża stawy, co podkreślają metody takie jak ćwiczenia Bubnovskiego na kręgosłup.

Czy to się kiedyś skończy? Profilaktyka i rokowania

Pytanie, które zadaje sobie każdy: czy da się przed tym uchronić? Jak zapobiegać nawykowemu zwichnięciu rzepki, gdy już raz się pojawiło? Niestety, jeśli masz predyspozycje anatomiczne, ryzyko zawsze będzie trochę większe. Ale można je zminimalizować. Kluczem jest stałe, regularne wzmacnianie mięśni. Nie tylko czworogłowego, ale też pośladków i całej grupy kulszowo-goleniowej. Dobre ćwiczenia na przywodziciele to też część tej układanki. Do tego dochodzi świadomość własnego ciała, unikanie ryzykownych ruchów, dobra technika w sporcie. Ważna jest też kontrola wagi – każdy dodatkowy kilogram to większe obciążenie dla kolan, o czym często przypominają kampanie takie jak te prowadzone przez rządowe instytucje zdrowia.

A jakie są nawykowe zwichnięcie rzepki rokowania? Generalnie dobre, pod warunkiem, że podejdzie się do tematu poważnie. Wiele osób wraca do pełnej sprawności, nawet do sportu na wysokim poziomie. Ale trzeba być świadomym możliwych powikłań – przewlekłego bólu, czy wcześniejszych zmian zwyrodnieniowych. Ryzyko nawrotu po operacji jest znacznie mniejsze, ale nigdy nie spada do zera. To jest coś, z czym trzeba nauczyć się żyć.

Nowa normalność, czyli życie z tym problemem

Szczególnym przypadkiem jest nawykowe zwichnięcie rzepki u dzieci. Ich układ kostny wciąż rośnie, więc podejście musi być bardzo ostrożne. Częściej stawia się na leczenie zachowawcze, a operacje odkłada się w czasie, o ile to możliwe. To dla rodziców ogromne wyzwanie i źródło stresu.

Dla mnie życie po operacji to nowa normalność. Wróciłem do aktywności, ale jestem mądrzejszy. Dłuższa rozgrzewka, więcej ćwiczeń stabilizacyjnych. Powrót do sportu był stopniowy, pod okiem fizjoterapeuty. Czasem, gdy dopada mnie ból po skurczu łydki, przypominam sobie, jak ważne jest dbanie o każdy mięsień. Nauczyłem się słuchać swojego ciała. Nie gram już w koszykówkę z taką samą beztroską jak kiedyś, ale gram. I to jest najważniejsze. Nawykowe zwichnięcie rzepki to nie wyrok, to wyzwanie. Trudne, bolesne i wymagające, ale do pokonania. A powrót na boisko, nawet w nieco innej roli, jak w przypadku sportowców wracających do treningu siłowego dla piłkarzy, smakuje jak największe zwycięstwo.