Ten Ból Brzucha To Może Być Alarm. Kiedy Objawy Zapalenia Otrzewnej Krzyczą o Pomoc?

Pamiętam to jak dziś. Dziadek, zawsze twardy i niezniszczalny, zwijał się na kanapie. Mówił, że to pewnie po wczorajszym obiedzie, że „przejdzie”. Ale to nie przechodziło. Ból był coraz gorszy, a jego twarz stawała się szara. To przerażenie w oczach mojej babci, kiedy próbowała go dotknąć w brzuch, a on krzyknął. To był moment, w którym wiedzieliśmy, że to nie jest zwykła niestrawność. W szpitalu padła diagnoza: ostre zapalenie otrzewnej. Walka o jego życie. To było moje pierwsze, brutalne spotkanie z tym, jak podstępne i groźne mogą być objawy zapalenia otrzewnej.

Dlatego ten tekst jest inny. To nie będzie sucha, medyczna definicja. To krzyk o to, by słuchać swojego ciała i nigdy, przenigdy nie lekceważyć pewnych sygnałów. Bo w przypadku zapalenia otrzewnej czas to życie.

Co tak właściwie dzieje się w środku, gdy otrzewna płonie?

Wyobraź sobie, że wnętrze Twojego brzucha jest wyłożone cieniutką, delikatną folią. To otrzewna. Jej zadaniem jest ochrona narządów i zapewnienie im poślizgu, by mogły swobodnie pracować. A teraz wyobraź sobie, że w tym sterylnym środowisku dochodzi do katastrofy – pęka wyrostek, wrzód w żołądku, albo jelito. Cała ta brudna, pełna bakterii zawartość wylewa się do środka i zalewa tę delikatną błonę. Wybucha pożar. To właśnie jest zapalenie otrzewnej.

To nie jest choroba sama w sobie. To jest najczęściej skutek czegoś innego, co poszło bardzo nie tak. Dlatego lekarze dzielą je na wtórne (najczęstsze, właśnie po pęknięciu jakiegoś narządu) i rzadsze, pierwotne, które zdarza się np. u osób z marskością wątroby. Niezależnie od przyczyny, skutek jest ten sam: potężna, ogólnoustrojowa infekcja, która bez natychmiastowej interwencji prowadzi do sepsy i śmierci. Dlatego tak kluczowe jest, by w porę dostrzec objawy zapalenia otrzewnej.

Ten ból to nie żarty. Jakie sygnały wysyła ciało?

Zapomnij o zwykłym bólu brzucha. To zupełnie inna liga. To ból, który paraliżuje. Pamiętam, jak dziadek mówił, że każdy oddech to jak cios nożem. Charakterystyczne objawy zapalenia otrzewnej to coś, czego po prostu nie da się przegapić, jeśli wiesz, na co patrzeć.

Przede wszystkim ten ból. Zaczyna się nagle i z każdą minutą jest tylko gorzej. Na początku może boleć w jednym miejscu, tam gdzie doszło do „wycieku”, ale bardzo szybko rozlewa się po całym brzuchu. Jest ostry, kłujący, nieustępliwy. Najgorsze jest to, że nasila się przy każdym, najmniejszym ruchu. Kaszel, próba zmiany pozycji, nawet głębszy wdech – wszystko sprawia niewyobrażalny ból. Człowiek instynktownie zastyga w jednej pozycji, najczęściej na plecach z podkurczonymi nogami, bojąc się ruszyć choćby o milimetr.

Potem jest brzuch. To było coś, czego nigdy nie zapomnę. Lekarz w szpitalu delikatnie położył dłoń na brzuchu dziadka, a ten był twardy jak skała. To nie były zwykłe napięte mięśnie. To się nazywa obrona mięśniowa – organizm tak desperacko próbuje chronić płonące wnętrzności, że mięśnie brzucha napinają się do granic możliwości, tworząc pancerz. Czasem lekarze sprawdzają też tzw. objaw Blumberga – naciskają brzuch i gwałtownie puszczają. Jeśli ból przy puszczeniu jest silniejszy niż przy ucisku, to kolejny sygnał alarmowy. Te fizykalne objawy zapalenia otrzewnej są dla lekarza jak czerwona flaga.

Do tego dochodzi cała reszta. Organizm walczący z tak potężną infekcją zaczyna wariować. Pojawia się wysoka gorączka, często z dreszczami. Serce wali jak oszalałe, puls jest bardzo szybki, a ciśnienie zaczyna spadać – to już prosta droga do wstrząsu septycznego. Dołączają się też nudności i wymioty, które nie przynoszą żadnej ulgi. Brzuch staje się wzdęty, a jelita przestają pracować – nie odchodzą gazy ani stolec. To stan, który nazywa się niedrożnością porażenną. Cały układ pokarmowy jest sparaliżowany przez stan zapalny.

Nie zawsze wygląda to tak samo. Sytuacje szczególne

Chociaż klasyczne objawy zapalenia otrzewnej są dość charakterystyczne, życie pisze różne scenariusze. Pierwsze objawy zapalenia otrzewnej mogą być czasem mylące, zwłaszcza w pewnych grupach pacjentów.

Szczególnie uważać trzeba po operacjach brzusznych. Każdy nasilający się ból, gorączka czy zatrzymanie pracy jelit po zabiegu to sygnał alarmowy. Może to oznaczać, że gdzieś w środku puściło zespolenie i rozwijają się groźne objawy zapalenia otrzewnej po operacji. Niestety, czasem zdarza się, że problemy z wypróżnianiem po operacji to nie tylko zwykłe pooperacyjne spowolnienie jelit, ale właśnie jeden z pierwszych symptomów tej katastrofy.

A co z dziećmi? To jest koszmar każdego rodzica. Małe dziecko nie powie, że ma „rozlany, kłujący ból”. Objawy zapalenia otrzewnej u dzieci mogą być bardzo niespecyficzne. Dziecko staje się apatyczne, nie chce jeść, wymiotuje, ma wysoką gorączkę. Jest płaczliwe, unika ruchu. Jego brzuszek może być twardy i wzdęty. Trzeba ufać swojej intuicji. Jeśli widzisz, że z Twoim dzieckiem dzieje się coś naprawdę złego, a jego stan gwałtownie się pogarsza – działaj. Warto znać różne przyczyny problemów brzuszkowych, nawet te pozornie błahe, jak sposoby na leczenie zaparć u dziecka, ale trzeba też wiedzieć, kiedy sytuacja jest śmiertelnie poważna.

U osób starszych lub z osłabioną odpornością objawy ostrego zapalenia otrzewnej też mogą być stłumione. Ból może być mniejszy, gorączka nie tak wysoka. To usypia czujność, a proces chorobowy postępuje w ukryciu. Dlatego w tych grupach każda zmiana w samopoczuciu i nietypowy ból brzucha wymaga szczegółowej diagnostyki.

Skąd bierze się ta wewnętrzna katastrofa?

Jak już wspomniałem, zapalenie otrzewnej to najczęściej konsekwencja. Coś musiało pęknąć. Najczęstszym winowajcą jest zapalenie wyrostka robaczkowego – zaniedbane, nieleczone, w końcu prowadzi do perforacji. Inny częsty scenariusz to perforacja wrzodu żołądka lub dwunastnicy. Kwas żołądkowy wylewający się do jamy brzusznej to jak wylanie kwasu siarkowego na delikatną tkankę. Inne przyczyny to pęknięcie uchyłków jelita grubego, ostre zapalenie trzustki czy pęcherzyka żółciowego, a u kobiet także problemy ginekologiczne, jak pęknięcie ciąży pozamacicznej. Czasami do zapalenia otrzewnej dochodzi po urazach brzucha, wypadkach komunikacyjnych czy ranach kłutych.

Jak lekarze dochodzą do prawdy w tym chaosie?

Gdy trafiasz na SOR z podejrzeniem takiego stanu, wszystko dzieje się bardzo szybko. Najpierw jest rozmowa i badanie – to wtedy lekarz może stwierdzić obronę mięśniową i inne objawy otrzewnowe. Potem krew. Wyniki morfologii pokażą bardzo wysoki poziom białych krwinek (leukocytozę), a markery stanu zapalnego jak CRP będą wystrzelone w kosmos. To potwierdza, że w organizmie toczy się ogromna walka.

Kluczowe są jednak badania obrazowe. USG może pokazać płyn w jamie brzusznej, ale złotym standardem jest tomografia komputerowa z kontrastem. To badanie jak mapa pokazuje lekarzom, co dokładnie i gdzie się stało – gdzie jest źródło przecieku i jak rozległy jest stan zapalny. Czasem, przy podejrzeniu perforacji wrzodu, robi się też RTG, na którym widać powietrze pod przeponą – znak, że gdzieś w przewodzie pokarmowym jest dziura. Niekiedy objawy zapalenia otrzewnej mogą przypominać inne schorzenia, jak chociażby refluks żółciowy o bardzo ostrym przebiegu, dlatego tak ważna jest precyzyjna diagnostyka.

Nie ma czasu do stracenia! Kiedy dzwonić po karetkę?

Tutaj nie ma miejsca na dyskusje. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich ma następujące objawy, nie czekaj, nie jedź sam do szpitala. Dzwoń pod numer alarmowy.

• Nagły, potworny ból brzucha, który nie mija, a wręcz się nasila.
• Brzuch twardy jak deska, bolesny przy najlżejszym dotyku.
• Wysoka gorączka z dreszczami.
• Uporczywe wymioty.
• Ogólne, gwałtowne pogorszenie stanu: osłabienie, szybkie tętno, zimne poty.
• Zatrzymanie gazów i stolca.

Pytanie „czym grozi nieleczone zapalenie otrzewnej?” ma tylko jedną odpowiedź: śmiercią. Zwlekanie to igranie z losem. Infekcja rozlewa się po całym ciele, prowadząc do sepsy, wstrząsu septycznego i niewydolności wielonarządowej. Organy po kolei przestają działać. Serce, płuca, nerki. To dlatego objawy zapalenia otrzewnej to absolutny stan nagły.

Podsumowanie: Słuchaj swojego ciała, ono wie najlepiej

Historia mojego dziadka skończyła się dobrze. Przeszedł ciężką operację, długo dochodził do siebie, ale dzięki szybkiej reakcji babci i lekarzy, żyje. Ale ta historia mogła mieć zupełnie inny finał. Objawy zapalenia otrzewnej to jeden z najbardziej dramatycznych sygnałów, jakie może wysłać nam nasz organizm. To nie jest ból, który można przeczekać, to nie jest niestrawność, którą wyleczy się herbatką miętową. To alarm najwyższego stopnia. Naucz się rozpoznawać te kluczowe symptomy, a przede wszystkim – naucz się reagować. Twoje życie lub życie Twoich bliskich może od tego zależeć.