Jak narodziła się Unia Europejska? Moja podróż przez historię pokoju i granic

Pamiętam, jak jako dzieciak jechałem z rodzicami do Niemiec. Te kontrole na granicy, nerwowe podawanie paszportów, spojrzenia strażników… Dziś, gdy przekraczam tę samą granicę niemal jej nie zauważając, myślę sobie, jak niesamowitą drogę przeszliśmy. Historia tego, jak doszło do powstania Unii Europejskiej, to nie jest tylko nudna opowieść z podręczników. To historia o ludziach, którzy po największej tragedii w dziejach postanowili zbudować coś trwałego. To opowieść o nadziei.

Zrozumienie, jakie były przyczyny powstania Unii Europejskiej, to klucz do docenienia tego, co mamy dzisiaj. Proces ten był długi i skomplikowany, ale jego fundamentem było jedno, potężne pragnienie: nigdy więcej wojny. Dlatego właśnie samo powstanie Unii Europejskiej jest tak fascynującą lekcją historii.

Z popiołów wojny: Dlaczego Europa musiała się zjednoczyć?

Kontynent w ruinie, ludzie w rozpaczy

Trudno nam sobie dzisiaj wyobrazić skalę zniszczeń po II wojnie światowej. Europa leżała w gruzach, dosłownie i w przenośni. Moja prababcia opowiadała, że po wojnie jedynym marzeniem było przeżyć kolejny dzień bez strachu o nalot, łapankę czy głód. Gospodarki były zrujnowane, miasta zrównane z ziemią, a miliony ludzi straciło wszystko. W takiej atmosferze strachu i nieufności, nienawiść między narodami, zwłaszcza między Francją a Niemcami, wydawała się nie do przezwyciężenia.

To właśnie ten druzgocący wpływ II wojny światowej na powstanie UE był decydujący. Liderzy polityczni zdali sobie sprawę, że dotychczasowy porządek oparty na państwach narodowych i rywalizacji prowadzi tylko do kolejnych katastrof. Trzeba było wymyślić coś zupełnie nowego. Coś, co sprawi, że wojna w Europie stanie się niemożliwa. I to właśnie stało się główną ideą stojącą za powstaniem Unii Europejskiej.

Pierwsze jaskółki nadziei

Pomysły na zjednoczenie Europy nie były całkiem nowe, ale dopiero po 1945 roku zyskały realne poparcie. Głośnym echem odbiło się przemówienie Winstona Churchilla w Zurychu w 1946 roku, gdzie wezwał do stworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”. Kluczowym momentem była też konferencja w Hadze 1948, Unia Europejska nie była jeszcze wtedy nawet w sferze formalnych planów, ale to tam zebrali się politycy i intelektualiści, by debatować o wspólnej przyszłości.

Nie można też zapominać o czymś tak prozaicznym jak pieniądze. Amerykański Plan Marshalla a integracja europejska to naczynia połączone. Amerykanie, pompując miliardy dolarów w odbudowę Europy, postawili jeden warunek: kraje miały ze sobą współpracować przy podziale tych środków. To zmusiło dawnych wrogów do rozmowy i wspólnego planowania, tworząc fundamenty pod przyszłą integrację i późniejsze powstanie Unii Europejskiej.

Wizjonerzy, którzy powiedzieli „Nigdy więcej wojny”

Ludzie, którzy odważyli się marzyć

Często zadajemy sobie pytanie: kto stworzył Unię Europejską? Odpowiedź nie jest prosta, bo to był wysiłek wielu osób, ale kilka nazwisk trzeba wymienić. To byli prawdziwi architekci, których dzisiaj nazywamy Ojcami Założycielami. Robert Schuman, Jean Monnet, Konrad Adenauer, Alcide De Gasperi. Ci goście, pamiętający okropieństwa dwóch wojen, mieli odwagę myśleć inaczej. Zrozumieli, że trwały pokój można zbudować tylko na wspólnym interesie gospodarczym. To ich determinacja doprowadziła do powstania Unii Europejskiej.

Historyczny plan Schumana

Momentem, który wszystko zmienił, była Deklaracja Schumana. Dzień 9 maja 1950 roku, dziś świętowany jako Dzień Europy, był prawdziwym przełomem. Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, zainspirowany przez Jeana Monneta, zaproponował coś rewolucyjnego: wspólne zarządzanie francuską i niemiecką produkcją węgla i stali. Tymi surowcami, które przez dekady napędzały machiny wojenne.

Cel był genialny w swojej prostocie: jeśli będziemy wspólnie kontrolować przemysł zbrojeniowy, wojna między nami stanie się „nie tylko nie do pomyślenia, ale i materialnie niemożliwa”. Deklaracja Schumana data i znaczenie to absolutny fundament. To był ten zapalnik, ta iskra, która uruchomiła cały proces, jakim było powstanie Unii Europejskiej.

Pierwsze kroki: Od węgla i stali do wspólnego rynku

Narodziny Wspólnoty Węgla i Stali

Słowa szybko zamieniły się w czyny. Już w 1951 roku podpisano Traktat Paryski. Na jego mocy sześć państw – Francja, Niemcy Zachodnie, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg – powołało do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). To były pierwsze państwa członkowskie Unii Europejskiej, choć wtedy jeszcze nikt tej nazwy nie używał. EWWiS była eksperymentem, ale udanym. Pokazała, że współpraca ponadnarodowa jest możliwa i przynosi korzyści. Ten krok był kluczowy dla idei, jaką było powstanie Unii Europejskiej.

Traktaty Rzymskie i wspólny rynek

Sukces EWWiS ośmielił założycielską szóstkę do pójścia dalej. W 1957 roku w Rzymie podpisali kolejne dwa traktaty, powołując Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Ten moment, czyli traktat rzymski powstanie UE, jest często uznawany za właściwe narodziny zintegrowanej Europy. Celem EWG było stworzenie wspólnego rynku – przestrzeni bez ceł i barier handlowych, gdzie towary, usługi, kapitał i ludzie mogliby swobodnie przepływać. Wtedy też powstały instytucje, które znamy do dziś: Komisja, Rada, Parlament i Trybunał Sprawiedliwości. To był kolejny milowy krok w procesie, jakim było powstanie Unii Europejskiej.

Długa droga do Maastricht i dalej

Europa rośnie w siłę

Kolejne dekady to czas powolnej, ale systematycznej konsolidacji. W latach 70. i 80. do Wspólnot dołączyły kolejne kraje: Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Ta długa chronologia integracji europejskiej to opowieść o tym, jak projekt, początkowo zachodnioeuropejski, rozszerzał się na inne części kontynentu. Historia od EWWiS do UE to fascynująca kronika.

W 1986 roku podpisano Jednolity Akt Europejski, który dał nowy impuls do tworzenia w pełni zintegrowanego rynku wewnętrznego. To wszystko przygotowywało grunt pod najważniejszy krok.

Wreszcie Unia Europejska!

Wiele osób zadaje sobie pytanie, kiedy powstała Unia Europejska w sensie formalnym? Odpowiedzią jest Traktat z Maastricht, podpisany w 1992 roku, który wszedł w życie rok później. To właśnie on oficjalnie powołał do życia Unię Europejską, którą znamy dzisiaj. Wprowadził on podział na trzy filary, obywatelstwo europejskie i co najważniejsze, zapowiedział utworzenie unii gospodarczej i walutowej. Formalne powstanie Unii Europejskiej w Maastricht było zwieńczeniem ponad 40 lat ciężkiej pracy i negocjacji. Było to ukoronowanie idei, która narodziła się w głowach wizjonerów po II wojnie światowej, idei powstania Unii Europejskiej.

Nasze czasy: Euro, wielkie rozszerzenie i nowe wyzwania

Początek XXI wieku to dla mnie osobiście czas wielkich zmian. W 2002 roku do portfeli wielu Europejczyków trafiły banknoty i monety euro. Pamiętam tę ekscytację, gdy pierwszy raz płaciłem nimi za granicą. To był namacalny dowód integracji. Potem, w 2004 roku, przyszedł czas na historyczne rozszerzenie, kiedy do UE dołączyła Polska i inne kraje naszego regionu. Pamiętam tę dumę i poczucie, że nareszcie wracamy do europejskiej rodziny, do której zawsze należeliśmy. To był naturalny i piękny etap ewolucji, który zaczął się od idei powstania Unii Europejskiej.

Oczywiście, historia się nie skończyła. Później przyszedł Traktat z Lizbony, który miał usprawnić działanie rozszerzonej Unii. Ale pojawiły się też nowe, poważne wyzwania. Kryzys finansowy, kryzys migracyjny, a wreszcie bolesne i bezprecedensowe [link_wewnetrzny_2]wyjście Wielkiej Brytanii ze wspólnoty[/link_wewnetrzny_2], czyli Brexit. Te wszystkie wydarzenia testują jedność i odporność projektu, którego fundamentem było powstanie Unii Europejskiej.

Co nam dało powstanie Unii Europejskiej i co dalej?

Od powojennych ruin, przez odważne wizje Ojców Założycieli, aż po traktat w Maastricht i dzisiejsze wyzwania – historia Unii Europejskiej jest niezwykła. Czasem o tym zapominamy, narzekając na brukselską biurokrację czy krzywiznę bananów. Ale dziedzictwo powstania Unii Europejskiej to nie tylko otwarte granice i [link_wewnetrzny_1]wspólnej waluty, czyli euro[/link_wewnetrzny_1]. To przede wszystkim ponad 70 lat pokoju na kontynencie, który przez wieki był areną nieustannych wojen.

Patrząc wstecz na to, jakie były cele powstania Unii Europejskiej, widzimy, że ten najważniejszy – pokój – został osiągnięty. Dziś stoimy przed nowymi problemami, które wymagają od nas równie wielkiej odwagi i wizji, jaką mieli Schuman i Monnet. Zrozumienie, jak trudne i niezwykłe było powstanie Unii Europejskiej, pozwala z większą nadzieją patrzeć w przyszłość i docenić to, co udało się wspólnie zbudować.